Toen de nieuwe economie nog bloeide, toen de dotcom-koersen elke belegger virtueel miljonair maakten en toen het begrip recessie voor eeuwig tot het verleden leek te behoren, toen haastten economen zich om verklaringen voor dit nieuwe fenomeen te bedenken. Hoewel ik nauwelijks meer van economie begrijp dan dat het eigenlijk onder de psychologie thuis hoort, schenen hun theorieën mij best redelijk te klinken. Anders dan in de oude economie, raken de basis-ingrediënten van de internet-economie, software en informatie, niet op als je er meer van maakt. En nog belangrijker: als je het eenmaal één keer hebt gemaakt, dan kost het nauwelijks meer om er nog 10, 1000 of 100.000 keer zo veel van te maken.

Nu de nieuwe economie even onvoorspelbaar en grillig blijkt te zijn als de oude, recessies nog altijd mogelijk blijken en beleggers niet slechts virtueel failliet gaan, nu hoor je niemand meer over die zo redelijk klinkende verklaringen. Toch zijn die net genoemde eigenschappen van de ingrediënten van onze informatiemaatschappij, die de economen als iets wonderbaarlijk nieuws ontdekt leken te hebben, nog altijd onverminderd waar. Alleen lag de causaliteit van oorzaken en gevolgen kennelijk toch wat anders dan die economen dachten.

Bij de grote wetenschappelijke uitgevers en bij Derk Haank van Elsevier blijkt van die theorieën toch wel iets te zijn blijven hangen. In NRC Handelsblad van 10 juli, gaf Haank een verklaring voor het besluit van een groep van zes uitgevers om de digitale versies van hun biomedische tijdschriften vrijwel gratis beschikbaar te stellen aan onderzoekers en bibliotheken in ontwikkelingslanden. Naast overwegingen van liefdadigheid - zelfs Kofi Annan kwam ter sprake - werd als belangrijkste argument genoemd, dat de overgang naar digitaal wel grote investeringen in apparatuur en software vergt, maar - inderdaad - "als dat eenmaal is terugverdiend, kan de laatste klant vrijwel zonder kosten worden aangesloten". Consequenties trekkend uit dat laatste argument, overweegt Elsevier inderdaad ook tijdschriften voor andere vakgebieden op deze manier aan te bieden.

Ik wil deze euforie van liefdadigheid niet meteen bederven met de flauwe vraag waarom ik dan niet die "laatste klant" kan zijn en die investeringen nu juist aan mij terugverdiend moeten worden. Want het is niet alleen in ontwikkelingslanden dat sommigen minder voor hetzelfde product blijken te betalen dan de grote gebruikers die al van oudsher duurbetalende klanten waren. En ik zal ook niet suggereren dan maar een proxy-server in een ontwikkelingsland neer te zetten om net zo goedkoop gebruik te kunnen maken van die Elsevier tijdschriften. In plaats daarvan blader ik verder in dezelfde aflevering van de NRC waarin Haank zijn verhaal mocht doen.

Wat een toeval: twee bladzijden verder, op de opinie-pagina staat een vette kop "Microsoft moet iedereen gratis Windows leveren". Inderdaad: daarvoor geldt precies hetzelfde financiële argument als door Derk Haank geformuleerd werd. Alleen was het hier niet Bill Gates zelf, die een onverwachte vorm van liefdadigheid jegens zijn klanten bepleitte. Nee, nu de rechter heeft beslist dat Microsoft niet hoeft te worden opgesplitst, zag een Amerikaanse hoogleraar en oud-minister als enig alternatief voor het doorbreken van de monopoliepositie van dat bedrijf, dat het verplicht zou moeten worden Windows voortaan gratis beschikbaar te stellen. Windows kan dan een standaard besturingssysteem blijven, op dezelfde manier als meer dan een eeuw geleden de vorm van stopcontacten gestandaardiseerd is (denkt die Amerikaan, naar de platte pootjes van de stekker van zijn eigen schemerlamp kijkend).

Niet dat die Amerikaanse hoogleraar overigens zelf gelooft dat zijn scenario - onder de regering Bush - ooit werkelijkheid zal worden. Bij de uitgevers is dat wel al gebeurd en - ondanks een beetje vergelijkbare monopolieposities - zelfs geheel vrijwillig, zonder justitiële druk. Nu maar naar de beurskoersen kijken wie van beiden de echte nieuwe economie uiteindelijk het best begrepen blijkt te hebben, Bill of Derk.

Voor een abonnement op Informatie Professional:
bel: 020 - 627 6609

Zie ook IP Online